ამ კვირაში ეკონომიკურად დასუსტებულ ევროპას კიდევ ერთი გიჟური იდეა მოუვიდა თავში. ევროპელი პოლიტიკოსების მიერ შემუშავებული გეგმის თანახმად, 500-ევროიან კუპიურას ხმარებიდან ამოიღებენ, ხოლო ნაღდი ფულით 5000 ევროზე მეტის გადახდა არალეგალური გახდება. მიღებული გადაწყვეტილების ოფიციალურად გაცხადებული მიზანი ფულის გათეთრების წინააღმდეგ ზომების მიღებაა, თუმცა, როგორც ჰანს-ვერნერ სინმა Frankfurter Allgemeine Zeitung-ში ახსნა, რეალური მიზანი საპროცენტო განაკვეთის შემცირებაა. დიდი კუპიურები იძლევა სიმდიდრის ნაღდი ფულის სახით დაგროვების საშუალებას. თუ ეს აღარ იქნება შესაძლებელი, მაშინ შესაძლებელი გახდება საპროცენტო განაკვეთის კიდევ უფრო შემცირება, უფრო მეტიც, მისთვის უარყოფითი მნიშვნელობის მინიჭება, რაც ხელს შეუშლის ბანკებს, სეიფებში შეინახონ ფული.

უკვე მრავალი წელია ევროპის ცენტრალური ბანკი (European Central Bank – ECB) ვეღარ ახერხებს დეფლაციის წინააღმდეგ ბრძოლას. ECB-ის ოფიციალური ინფლაციის მაჩვენებელი 2%-ია. 2015 წელს წინასწარ დათვლილი ინფლაცია 0% იყო, 2013 წელს – 1.5%, ხოლო 2014 წელს – 0.5%. ფასების ზრდის წასახალისებლად, ECB-ის პრეზიდენტი, მარიო დრაგი რეგულარულად უშვებს „ბაზუკას“ (ცენტრალური ბანკის თანამშრომლები ამ ჟარგონს მიმოქცევაში დიდი რაოდენობით თანხის ჩაშვების მნიშვნელობით იყენებენ). მაგალითად, 2015 წლის განმავლობაში, ECB-მა 1.1 ტრილიონი ევრო ჩაუშვა ეკონომიკაში კერძო და საჯარო ემიტენტებისგან ობლიგაციების შეძენის გზით. ეს იყო ერთ-ერთი „რაოდენობრივი შემსუბუქების“ მრავალ ზომათაგან, რომლებიც იმდენია უკვე, რომ ძნელია, თავგზა არ აგებნეთ დრაგის მიერ ბოლო წლების განმავლობაში გამოშვებული „ბაზუკებისგან“.

ფართო ფულის აგრეგატის M3-ის მონაცემებით, 2006 წელს ევროზონის მიმოქცევაში 7 ტრილიონი ევრო იყო, 2016 წელს ამ რიცხვმა 11 ტრილიონს მიაღწია. გამოდის, ბოლო ათი წლის განმავლობაში დაფიქსირდა 57%-იანი ზრდა, რაც ბევრად აჭარბებს იმ 19 ქვეყნის მშპ-ის ზრდას, რომლებიც ქმნის ევროზონას. ბოლო ათწლეულის განმავლობაში ამ ქვეყნების გამოშვება გაიზარდა მწირი, 8%-ით. ფულის მიწოდება კი იზრდებოდა, მაგრამ იმ პროდუქტების რაოდენობა, რომელთა შეძენაც ამ ფულით უნდა ყოფილიყო შესაძლებელი, უბრალოდ ვერ უწყობდა ფეხს მიმდინარე განვითარებას.

რატომ არ ზრდიან ევროპული კომპანიები ფასებს? როგორც გაირკვა, ევროპა არაფერ შუაშია. ეს მხოლოდ ბატონი დრაგისა და ECB-ის „დამსახურებაა“, რომლებიც ვერ ახერხებენ სწორი მიდგომის პოვნას.

რაც არ გაქვს, რას დახარჯავ

დრაგის მიერ გამოშვებულ არც ერთ „ბაზუკას“ არ მივყავართ დამატებით მოხმარებამდე ან ინვესტიციებამდე, რადგან ფული ვერ აღწევს მომხმარებელთა ჯიბეებამდე.

ერთადერთი გზა, რითიც ECB ამჟამად ფულს უშვებს ეკონომიკაში, არის საპროცენტო განაკვეთის შემცირება. ამისი გაკეთების ორი გზა არსებობს: პირდაპირი, უკვე უარყოფითი განაკვეთი, რომლითაც კომერციული ბანკები თანხას ინახავენ ცენტრალურ ბანკში, ან კერძო და საჯარო ემიტენტებისგან ობლიგაციების შეძენა (ე.წ. ღია ბაზრის ოპერაციები). კლასიკური პრე-კეინზიანური თეორიის თანახმად, დაბალი საპროცენტო განაკვეთი ახალისებს ინვესტიციებს, რადგან ეს საშუალებას აძლევს მთავრობებსა და კომპანიებს, უფრო იაფად დააფინანსონ ინვესტიციები სესხების გზით.

კეინზმა ეს იდეა ჯერ კიდევ 1936 წელს უარყო. თავის გავლენიან წიგნში – „დასაქმების, ინვესტიციისა და ფულის ზოგადი თეორია“ – მან გააბათილა კლასიკური, ჰარმონიული შეხედულება ინვესტიციების შესახებ. კეინზის აზრით, მხოლოდ საპროცენტო განაკვეთი არ განსაზღვრავს ინვესტიციებს. კერძო მეწარმეთა ინვესტიციებს განსაზღვრავს მათი პროდუქტებისადმი არსებული სავარაუდო მოთხოვნა, რომლის გარეშე ინვესტიცია არ იქნება მომგებიანი. გამოდის, მხოლოდ საპროცენტო განაკვეთი არ არის საკმარისი ეკონომიკის კრიზისიდან გამოსაყვანად.

კეინზის ნააზრევი იდეალურად ხსნის არსებულ ვითარებას. ევროპა მოექცა ე.წ. კეინზიანურ ლიკვიდურობის ხაფანგში, რაზეც გამუდმებით გვაფრთხილებდნენ ბოლო წლებში (მაგ.:“The Euro Zone: Falling into a Liquidity Trap?”, Société Générale Econote 22, დეკემბერი, 2013 წ.). ეს არის სიტუაცია, სადაც დამატებითი ფული არ ამცირებს საპროცენტო განაკვეთს, რადგან დამატებით ლიკვიდურობას ითვისებენ ეკონომიკური აგენტები, რომლებიც კომპანიებს არ აძლევენ ინვესტიციებისთვის საჭირო სესხებს (ზოგად თეორიაში კეინზი საუბრობს მიზეზებზე, თუ რატომ ინახავენ ადამიანები ფულს). თუმცა ვითარება ბევრად უარესია, ვიდრე კეინზის წარმოედგინა, რადგან დაგროვება (რაც მჭიდრო კავშირშია ცხოველურ ინსტინქტთან), სავარაუდოდ, არ არის ის უმთავრესი მიზეზი, რის გამოც ფასები არ იზრდება. ბევრ ადამიანს უბრალოდ არ აქვს საშუალება, დააგროვოს, რადგან ახალგამოშვებული ფული უბრალოდ არ აღწევს მის საფულემდე!

არ არსებობს არხი, რომლითაც დრაგის მიერ გამოშვებული ფულის „ბაზუკა“ მიაღწევს რიგით ადამიანებამდე, რომელთაც უნდათ ამ ფულის დახარჯვა. ვინაიდან დაბალი საპროცენტო განაკვეთი არ ზრდის საინვესტიციო აქტივობას, ის სულაც არ ნიშნავს დამატებით შემოსავალს მომხმარებლისთვის. საჯარო მსესხებლებს, პრინციპში, შეუძლიათ გაზარდონ სახელმწიფო ხარჯები დაბალი საპროცენტო განაკვეთის გამოყენებით, მაგრამ ევროპული ქვეყნების უმეტესობას უკვე აქვს დიდი დავალიანება. მათი მთავარი საზრუნავი არის ამ დავალიანების კონტროლი და არ შეუძლიათ საკუთარი დეფიციტის გაზრდა, თუნდაც დაბალი საპროცენტო განაკვეთის შემთხვევაში.

დაე, იფრინონ

არსებობს თუ არა ეკონომიკაში ფულის ჩადების ალტერნატიული გზა, გარდა დაბალი საპროცენტო განაკვეთისა? მილტონ ფრიდმანი ჯერ კიდევ 1969 წელს წერდა თავის ცნობილ ნაშრომში „ფულის ოპტიმალური რაოდენობა“: „მოდი, დავუშვათ, რომ ერთ დღეს ქალაქს გადაუფრენს ვერტმფრენი და ჩამოყრის 1000-დოლარიან კუპიურებს, რომელთაც, რა თქმა უნდა, ადამიანები მაშინვე დაიტაცებენ“. ვერტმფრენის ფული იქნებოდა ის ფული, რომელსაც ECB ყოველ ევროპელს აძლევს, სიტყვაზე, 1000 ევროს ევროზონის 340 მილიონიანი მოსახლეობის თითოეულ წევრს. ანუ ეკონომიკაში ჩაეშვებოდა დამატებითი 340 მილიარდი ევრო. ამ თანხის ნაწილი დაიხარჯებოდა, რაც გაზრდიდა ფასებს. ევროპაში მოხმარების ზღვრული მიდრეკილება (დამატებითი შემოსავლის წილი, რაც იხარჯება მოხმარებაზე) არის 12% (Carroll, Slacalec, and Tokuoka: “The Distribution of Wealth and the MPC: Implications of New European Data”, ECB Working Paper 1648, 2014), ეს იმას ნიშნავს, რომ, თუ თითოეულ ევროპელს მივცემთ 1000 ევროს, ის საშუალოდ დახარჯავს 120 ევროთი მეტს. და, თუ ეს საკმარისი არ აღმოჩნდება, მივცემთ კიდევ 1000, შემდეგ კიდევ 1000, იქამდე, სანამ ისინი არ დაიწყებენ ხარჯვას ისე, რომ ფასებმა დაიწყოს ზრდა!

ვერტმფრენის ფული ხშირად ერევათ მთავრობის დაფინანსებაში ცენტრალური ბანკის მეშვეობით. ეს ის არ არის, რასაც მილტონ ფრიდმანი გულისხმობდა. თუ ცენტრალური ბანკი იყიდის მთავრობის ვალს, ეს მხოლოდ შეამცირებს იმ საპროცენტო განაკვეთს, რაც სახელმწიფოს გადასახდელია, მაგრამ, როგორც ზემოთაც აღვნიშნეთ, ეს არ ნიშნავს მთავრობის დანახარჯების ზრდას. შესაბამისად, ცენტრალურ ბანკს ვერ მიაქვს თანხა იმ ადამიანებამდე, რომელთაც სურთ დახარჯვა.

დრაგის მიერ საპროცენტო განაკვეთის უშედეგო შემცირება უაღრესად ძვირი ჯდება. ერთი, რომ ბანკებისა და „ინვესტორების“ იაფი ფულით მომარაგებამ (მომხმარებლებისთვის მიცემის ნაცვლად) შეიძლება გამოიწვიოს საპნის ბუშტის ეფექტი უძრავი ქონებისა და ფინანსების სექტორში. ერთნი ამტკიცებენ, რომ 2008 წლის ეკონომიკური კრიზისი დაიწყო რაოდენობრივი შერბილებით, რომელსაც ჯერ კიდევ 2000-იანი წლების დასაწყისში მიმართავდნენ და რომელმაც გააჩინა სპეკულაციებისა და არაჯანსაღი ბიზნეს-მოდელებისთვის საკმარისი ფული. მეორე, უკიდურესად დაბალი საპროცენტო განაკვეთი საშუალებას არ აძლევს რიგით ევროპელებს, დაზოგონ ფული პენსიისა თუ სხვა მიზნებისთვის.

არც მომავალ „ბაზუკებს“ არ ექება სასურველი ეფექტი, რადგან ისინი ვერ გაზრდის ფულს იმ ადამიანების ჯიბეში, რომელთაც მისი დახარჯვა სურთ. ევროპის მონეტარული პოლიტიკის სტრუქტურული პრობლემების გარკვევის ნაცვლად, დრაგი ისევ და ისევ იყენებს იმავე მონეტარული პოლიტიკის ზომებს. ევროკავშირის ბევრი ბიუროკრატის მსგავსად, ECB-ის პრეზიდენტიც ხელმოცარულია. ეს ყველა ჩვენგანის პრობლემაა, რადგან ევროზონა არის მეორე ყველაზე დიდი ეკონომიკა მსოფლიოში და, თუ ევროპა დააცემინებს, საქართველოს გრიპი არ ასცდება!