ოდესმე თუ გიფიქრიათ, როგორი იქნებოდა საბჭოთა კავშირის დროინდელი თბილისის მრავალსართულიანი სახლები რომ გაერემონტებინათ და სახურავებზე მზის პანელები დაემონტაჟებინათ? ასეთი მომავლისთვის რამდენიმე მიზეზი არსებობს და შესაძლოა, ამის ხელშეწყობა სახელმწიფოსთვისაც ხელსაყრელი იყოს.

გასული წლის განმავლობაში, სქართველოში გამომუშავებული ელექტროენერგიის 84% ჰიდროელექტროსადგურებზე მოდიოდა. თუმცა წყლის რესურსები დიდწილად ამინდის ცვალებადობაზეა დამოკიდებული. ჩვენს წინა ბლოგ-პოსტში აღვწერეთ, როგორ გამოიწვია ამინდის ცვლილებამ გამომუშავებასა და მოხმარებას შორის რეკორდული განსხვავება 2018 წლის აგვისტოში. გარდა ამისა, წყლის რესურსები ქვეყანაში არათანაბრადაა გადანაწილებული. დასავლეთ საქართველოს ჰიდრო რესურსების გაცილებით უფრო დიდი პოტენციალი აქვს, ვიდრე აღმოსავლეთს და ელექტროენერგიის გადაცემა დამატებითი ხარჯებით და გადაცემის დროს დანაკარგებისგან გამოწვეული არაეფექტიანობით ხასიათდება. მიუხედავად იმისა, რომ აღნიშნული ხარჯები წლების განმავლობაში შემცირდა, 2017 წლის მონაცემებით¹, ენერგიის ქსელის დანაკარგი 7.05%-ს აღწევს. დარჩენილი ელექტროენერგია ძირითადად თბოელექტროსადგურებითაა გამომუშავებული (დაახლოებით 1% გამოიმუშავებსა ქარის ელექტროსადგურები), რაც ენერგო უსაფრთხოების რისკებს უკავშირდება, რადგან მათ შემთხვევაში ძირითადად იმპორტირებული საწვავი გამოიყენება.

სახურავებზე მზის პანელებით გამომუშავებული ელექტროენერგიის გაზრდა ხელს შეუწყობდა ენერგიის დივერსიფიკაციასა და თბოელექტროსადგურებთან ასოცირებული რისკების შემცირებას.

რატომ თბილისის მაღალსართულიანი შენობები? რამდენიმე მიზეზის გამო:

1) ელექტროენერგიაზე მთლიანი მოთხოვნის 38% თბილისს ეკუთვნის;

2) ელექტროენერგიაზე მოთხოვნის თითქმის 30% საოჯახო მეურნეობებზე მოდის.

წარმოვიდგინოთ მაღალსართულიანი შენობების მზის პანელებიანი ელექტროსადგურებით აღჭურვა და მონტაჟისა და შენახვის ხარჯების შენობის მაცხოვრებლებს შორის განაწილება. ისინი იქნებოდნენ ერთდროულად მწარმოებლებიც და მომხმარებლებიც. ინგლისური ტერმინი „Prosumer” (ინგლისური სიტყვებისგან „მწარმოებელი“ და „მომხმარებელი“) საქართველოში ჯერ კიდევ ახალია, თუმცა ნეტო აღრიცხვის სისტემის შემოღებასთან ერთად ის უფრო და უფრო ცნობილი ხდება. ნეტო აღრიცხვა შინამეურნეობებს, რომლებიც საკუთარ ენერგიას მიკრო სადგურებიდან გამოიმუშავებენ, საშუალებას აძლევს, ელექტროსისტემას ელექტროენერგიის დისტრიბუტორების მიერ განსაზღვრულ ფასად ელექტროენერგიის ის ნაწილი მიაწოდონ, რასაც თვითონ არ მოიხმარენ. ამ შემთხვევის პოტენციური გავლენის შესაფასებლად მთავარი კითხვა შემდეგნაირად ჟღერს: „რამდენი მაღალსართულიანი სახლის მაცხოვრებლებისგან უნდა ველოდოთ ელექტროენერგიის თვითუზრუნველყოფისკენ გადადგმულ ამ ნაბიჯს (ან შემცირებულ დამოკიდებულებას შეძენილ ელექტროენერგიაზე)?“

რამდენიმე თვის წინ ჩავატარეთ კვლევა სახურავების ფოტოელექტრო „ქსელს შიდა“² სისტემების ელექტროენერგიის გამომუშავების პოტენციალის შესასწავლად ბატარეის გარეშე. კვლევამ თბილისის 9 უბნის 41 სხვადასხვა ზომისა და ფორმის სახურავის მქონე შენობა მოიცვა. პროექტის ეკონომიკური სარგებლისა და ხარჯის შესაფასებლად, თითოეული მათგანისთვის ელექტროენერგიის წარმოების დაყვანილი ღირებულება (LCOE) გამოვითვალეთ, რაც სისტემის შეძენის, მონტაჟის, შენახვისა და ალტერნატიულ ხარჯებს მოიცავს მისი სიცოცხლისუნარიანობის პერიოდში. ანუ LCOE წარმოადგენს ელექტროსადგურის მიერ გამომუშავებული ერთი კვტ.სთ. ელექტროენერგიის საშუალო ხარჯს სისტემის სიცოცხლისუნარიანობის პერიოდში. შემდეგი ნაბიჯი მობინადრეებისათვის ინვესტიციის მომგებიანობის შეფასება გახლდათ. უფრო კონკრეტულად, შევაფასეთ, რამდენად უღირთ მომხმარებლებს ფოტოელექტრო სისტემაში ინვესტირება მონტაჟის ხარჯებისა და არსებული „ნეტო დარიცხვის“ პოლიტიკის გათვალისწინებით. უფრო დინამიური სურათისთვის ის ალტერნატიული შემთხვევებიც, განვიხილეთ, როდესაც ტარიფები და ელექტროენერგიაზე მოთხოვნა იცვლება.

როგორც კვლევამ აჩვენა, სახურავის ფოტოელექტრო სისტემის მომგებიანობა სხვადასხვა ფაქტორებზეა დამოკიდებული: სახურავის ფართობი, შენობის ბინადრების რაოდენობა, მზის სხივების სიმძლავრე, ტემპერატურა, ტექნიკური ფაქტორები (მაგალითად, მზის პანელების ეფექტიანობა, დახრილობა და დახრის კუთხეები და ა.შ.), ეკონომიკური ფაქტორები (ელექტროენერგიის ფასები, ტარიფების სისტემა, დისკონტირების განაკვეთი, ელექტროენერგიის მოხმარება და დამონტაჟების თავდაპირველი ხარჯები).

ჩვენ მიერ მიღებული შედეგები შენობების მიხედვით მნიშვნელოვნად განსხვავდებოდა. როგორც დავადგინეთ, მიუხედავად იმისა, რომ მზის სხივების სიმძლავრე თბილისის ფარგლებში მეტნაკლებად უცვლელია, მცირე განსხვავებებიც კი მომგებიანობის თვალსაზრისით სრულიად სხვადასხვა შედეგებს გვაძლევს. ამასთანავე, სხვადასხვა უბნებში, მობინადრეთა ელექტროენერგიის მოხმარების თავისებურებები საკმაოდ განსხვავდება, რაც ახდენს გავლენას ახდენს მომგებიანობის დონეზეც. ქვემოთ, შეგიძლიათ შედეგების მოკლე მიმოხილვას გაეცნოთ.

წარმოიდგინეთ, რომ ყაზბეგის გამზირზე რვასართულიან და ორ სადარბაზოიან  კორპუსში ცხოვრობთ. თუ თქვენ და თქვენი მეზობლები მზის ფოტოელექტრო სისტემის შეძენას საკუთარი სახსრებით გადაწყვეტთ, თითოეულს 2453 ლარის გადახდა მოგიწევთ; თქვენ და თქვენს მეზობლებს დაახლოებით 17 თეთრი დაგიჯდებოდათ 1 კვტ.სთ. თქვენი მზის ელექტროსადგურიდან ელექტროენერგიის წარმოება და მოხმარება (prosume) მომდევნო 25 წლის განმავლობაში. სისტემა სადარბაზოს ელექტროენერგიის მოხმარების დაახლოებით 76%-ს დააკმაყოფილებდა. თუ აბაშიძის ქუჩაზე ხუთსართულიან და სამ სადარბაზოიან შენობაში ცხოვრობთ, თითოეულს 4300 ლარის გადახდა მოგიწევდათ სახურავზე მზის სისტემის განსათავსებლად. აქ უკვე 17,3 თეთრის გადახდა მოგიწევთ 1 კვტ.სთს ელექტროენერგიაზე. თუმცა თქვენი დანაზოგი სისტემის სიცოცხლისუნარიანობის მანძილზე უფრო მეტი იქნება, ვიდრე ყაზბეგის ქუჩის მაცხოვრებლებისთვის, რადგან მოხმარების დონე აბაშიძის ქუჩაზე უფრო მაღალია და ამჟამად ელექტროენერგიის მოხმარებისათვის 23 თეთრს იხდით; მაშინ როდესაც ყაზბეგის გამზირის მაცხოვრებლები დაახლოებით 18.5 თეთრს იხდიან. თქვენი ინვესტიცია ელექტროენერგიის მოთხოვნის 73%-ს დააკმაყოფილებდა. თუ სამტრედიის ქუჩაზე, ცხრასართულიან და ერთ სადარბაზოიან შენობაში ცხოვრობთ, თქვენ და თქვენს მეზობლებს თითოეულს 1612 ლარის გადახდა მოგიწევდათ და 1 კვტ.სთ. ელექტროენერგიის წარმოება და მოხმარება 17 თეთრი დაგიჯდებოდათ. ამჟამად, 1 კვტ.სთ. ელექტროენერგიაში 18,6 თეთრს იხდით და ამ შემთხვევაში თქვენი შენობის მოხმარების მხოლოდ 35%-ის დაკმაყოფილებას შეძლებდით.

ფოტოელექტრო სისტემაში ინვესტირების დანაზოგები და უკუგების პერიოდი³ უმეტესწილად დამოკიდებულია ელექტროენერგიის მოხმარებაზე, ტარიფების სისტემასა და ელექტროენერგიის ფასების ცვლილებებზე. თუ ელით, რომ ტარიფები გაიზრდება და თქვენი მოხმარება არ შეიცვლება, ინვესტიცია თქვენთვის გაცილებით უფრო მიმზიდველი იქნება. თუ ელექტროენერგიის ფასების ზრდაა მოსალოდნელი, რაც სავარაუდოდ მოხდება კიდეც, რადგან მოთხოვნა ინდუსტრიიდან, განსაკუთრებით კი ვაჭრობის და ტრანსპორტის სექტორებიდან (მშპ-ის ზრდასა და ავტოტრანსპორტის ელექტრიფიკაციასთან ერთად) იზრდება, თქვენ შეგეძლებათ საკუთარი, ფიქსირებული სუფთა ელექტროენერგიის მოხმარების უდიდესი ნაწილისთვის კვტ.სთ. ერთეულის ფასი დაადგინოთ  და მნიშვნელოვნად შეამციროთ ტარიფების ზრდასთან ასოცირებული რისკები. თუმცა, თუ ფასები პირიქით, შემცირდება, საკმაოდ დიდ დანაკარგებთან გექნებათ საქმე.

რა არის თქვენი საბოლოო არჩევანი? სანამ ამ კითხვას უპასუხებთ, ალბათ უმჯობესი იქნება, ელექტროენერგიის ქვითარი შეამოწმოთ, ინვესტიციის რაოდენობას განსაზღვროთ, გაარკვიოთ, რამდენად მზად არიან თქვენი მეზობლები ასეთ პროექტში ინვესტიციის ჩადებისთვის და გსურთ თუ არა გარკვეულ რისკზე წასვლა ამ პროექტიდან სარგებლის მისაღებად; დაბოლოს, უნდა დაფიქრდეთ, რამდენად გაღელვებთ გარემოსა და საქართველოს ენერგო-უსაფრთხოებაზე ზრუნვა.

ამ თემასთან დაკავშირებული ყველაზე საინტერესო საკითხი ისაა, რომ სრული ან ნაწილობრივი თვითუზრუნველყოფის შესაძლებლობა უკვე რეალურად არსებობს; ამასთან, მზის ფოტოელექტრო ინდუსტრია ტექნოლოგიურად ვითარდება (ფასები მუდმივად იკლებს, ხოლო ეფექტიანობა იზრდება) და ეროვნული რეგულაციებიც ინვესტიციას უფრო და უფრო მიმზიდველს ხდის. ალბათ, არც ისე დიდი ხანი მოგვიწევს ლოდინი, სანამ ქალაქის სახურავები მიკრო ელექტროსადგურებით დაიფარება. თქვენი შენობაც ერთ-ერთი მათგანი იქნება?

^{1 სემეკის 2017 წლის ანგარიში
2 „ქსელს-შიდა“ გამომუშავება ნიშნავს, რომ სისტემა ქსელთანაა დაკავშირებული და დეფიციტის შემთხვევაში ელექტროენერგიას ქსელი გამოიმუშავებს; ხოლო ზედმეტობის შემთხვევაში მთავარ ქსელს აწვდის ელექტროენერგიას.
3 უკუგების პერიოდი განსაზღვრავს დროის იმ მონაკვეთს, რაც ინვესტიციის ამოღებას სჭირდება.}